Lễ hội đua bò vùng Bảy Núi (An Giang) thường được tổ chức hằng năm vào dịp Tết Dolta (lễ cúng ông bà, tưởng nhớ tổ tiên) của riêng đồng bào Khmer Nam Bộ. Lễ hội truyền thống diễn ra từ ngày 29/8 đến mùng 1/9 âm lịch hàng năm, là những nét sinh hoạt văn hóa, mang đậm màu sắc dân gian, là bộ môn thể thao độc đáo có ý nghĩa tưởng nhớ, biết ơn đối với tổ tiên cùng với công lao của những người đã khuất. Vào ngày lễ Dolta, đồng bào Khmer tại Tịnh Biên – Tri Tôn (An Giang) thường mang thức ăn lên chùa dâng lên những nhà sư để cầu nguyện cho linh hồn những người đã khuất được siêu thoát.
Chi tiết lễ hội
Trong các ngày lễ này, thanh niên trai tráng trong phum sóc (làng) mang những đôi bò đến cày ruộng giúp nhà chùa. Khi cày vừa xong, các chủ bò chọn những đôi bò bắt cặp với nhau. Để tranh tài kéo bừa trên những thửa ruộng xâm xấp nước vừa cày xong. Dần dần tục lệ đã trở thành một môn thể thao truyền thống.
Để chuẩn bị cho cuộc đua bò, người ta chọn một khoảnh ruộng bằng phẳng, chiều dài chừng 200m. Ngang 100m có nước xăm xắp, được “trục” xới nhiều lần cho có độ trơn của bùn. Bốn bên có bờ bao và điểm đích có đoạn đường trống để làm độ dừng an toàn cho bò. Đoạn đường đua chính chỉ cần 120m theo khoảnh ruộng cặp sát bờ bao. Nơi xuất phát được cắm 2 cây cờ màu xanh, đỏ mỗi cây cách nhau 5m, và tại điểm đích cũng vậy. Đôi bò nào đứng ở vị trí cây cờ màu gì. Thì điểm đích cũng theo màu của cây cờ đó.
Nếu trong khi đua, đôi bò nào chạy tạt ra khỏi đường đua thì sẽ bị loại và đôi bò sau giẫm lên giàn bừa của đôi bò trước là thắng cuộc. Còn người điều khiển phải đứng thật vững nếu bị ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa coi như thua cuộc. Những “nài đua bò” được người dân địa phương gọi là người cầm vàm, sẽ điều khiển đôi bò trong cuộc đua. Ðôi bò phải kéo theo chiếc bừa cây và người cầm vàm đứng trên đó điều khiển. Một số con bò còn được đeo cặp lục lạc vàng rực, rộn ràng những tiếng nhạc vui tai.
Những quy định trong lễ hội
Vào sáng sớm của ngày hội đua bò, người dân khắp nơi kéo đến. Đứng thành hàng bao quanh các bờ bao mang theo chiêng, trống cùng hò hét; cổ vũ cho cặp bò mà mình yêu thích. Khi hiệu lệnh xuất phát của trọng tài phát ra, người điều khiển cầm một khúc gỗ có gắn một cây đinh nhỏ chích mạnh vào mông bò. Bò bị chích đau nên thừa sức phóng nhanh về phía trước trong sự cổ vũ náo nhiệt của đông đảo người xem. Càng làm cho lễ hội thêm hấp dẫn, sôi động và hào hứng.
Người cầm vàm của đôi bò thắng cuộc sẽ được mọi người tôn vinh là người cầm vàm bò “can đảm” nhất vùng. Từ lúc bắt đầu cho đến lúc kết thúc, cuộc đua không khí lễ hội luôn tràn ngập tiếng vỗ tay, reo hò. Cổ động cho những cặp bò tranh nhau quyết liệt để về đích. Nước bắn tung tóe kèm những pha rượt đuổi gay cấn. Cùng những tiếng hô hào làm cho các phum sóc sôi nổi, rộn ràng.
Tháng 1/2016, lễ hội đua bò vùng Bảy Núi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Năm 2020, tỉnh An Giang phê duyệt Đề án bảo tồn và phát huy hội đua bò Bảy Núi. Với mục tiêu nâng tầm hội đua bò Bảy Núi thành hội đua bò quốc tế. Đề án nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Tạo ra sản phẩm tinh thần, thiết lập điểm đến trong chuỗi du lịch theo tuyến khép kín. Góp phần phát triển kinh tế.
Những nét đặc trưng của lễ hội đua bò Bảy Núi
Hằng năm, đồng bào Khmer ở An Giang tổ chức lễ cúng báo hiếu ông bà tổ tiên. Những ân nhân đã qua đời gọi là Sen Dolta kéo dài ba ngày. Từ 29 tháng 8 cho đến mồng 1 tháng 9 âm lịch (nếu tháng thiếu thì kéo sang mồng 2 tháng 9).
Ba ngày mang ba ý nghĩa khác nhau: ngày thứ nhất nghênh tiếp; ngày thứ hai lưu giữ và ngày thứ ba đưa tiễn ông bà. Trong không khí ấy, người Khmer dành trọn cả đêm để thưởng thức dàn nhạc ngũ âm biểu diễn. Hoặc hào hứng uốn mình trong điệu múa lăm vông đầy ấn tượng. Nhưng đặc biệt nhất của lễ Dolta là hàng năm đều có tổ chức lễ hội đua bò. Hoặc ở chùa Thamit (Vĩnh Trung, Tịnh Biên) hoặc ở chùa Tà Miệt (Lương Phi, Tri Tôn) thuộc vùng Bảy Núi, tỉnh An Giang.
Lễ hội đua bò có kéo bừa là nét sinh hoạt văn hoá truyền thống độc đáo của người Khmer ở hai huyện Tịnh Biên và Tri Tôn. Bò được nuôi để làm sức kéo phục vụ cho nông nghiệp. Trước đây họ thường cho bò chạy đua trên thửa ruộng của mình. Và nó đã trở thành trò chơi dân gian có từ lâu đời của người Khmer ở vùng này.
Xem thêm những bài viết khác tại đây.